Zafè a mondializasyon , épi jan moun , lidé , tèknoloji ka déplasé-yo dè on péyi adan on dòt , sa pa byten a jodila . An afwik sa téjaka fèt épi komès a esklav é inpilsyon ki kolonializm évè misyonè a kristianizm ba-y.
Lé pwoumyé misyonè téka konsidéré kilty é ispiritialité a afwiken kon on byten Mové pou kò a yo é on mové byten kè yo dwèt éliminé .
 | An 1876 , on misyonè a 27 lanné yo téka kryié Mary ki té moun péyi ékòs é ki janmbé dlo pou ay Pasé rèstan a vi a-y an Nijerya . Alòs yenki padavwa manmzèl éséyé fè Pèp Nijéryan rantré an rèlijyon a-y , yo fè on pakèt liv an lonè a jennfi-la an péyi ékòs. An Nijérya yo ba onlo lékòl , lopital é lari non a-y. |
Mi sa yo ékri asi trasé a vi a Mary Slessor : tit-la sé " rèn blan a kannibal " Y ka di : " asi kòt òksidantal a lafwik ou ké touvé péyi Nijérya , Kapital a-y Sé Calabar , sé on péyi nwè, padavwa limyè a lévanjil paka kléré onlo la.
Sé nèg ki ka viv koté-la-sa, é onlo adan yo sé kannibal . Yo ka manjé moun . " Sé moun a péyi-la-sa sé mové moun".
Yo mové toubòlman , davwa ponmoun pa fè yo konnèt kimoun ki jézi sovè an nou . Poumoun pa fè yo sav sa ki bon é sa ki mové.
Sé dé mo la sa ka fè-w vwè ki mary té ay an afwik pou on sèl biten Pou andòktriné pèp a péyi Nijérya épi téoloji krétyen a-y .
Y téka di nou , nou ka adowé on bondyé ki pa vo ahak é nou sé on pèp ki pani valè. Jennfi la téka travay onlo pou-y té pésa woté sa y téka kryé on byten sovaj adan kilty é léritaj an nou .
Nou té dakò pou on lékòl a misyon-la-sa , davwa y té fèt pou-y té kléré nou , men nou pa
Jen pwévwa kè sa yo téka kryé édikasyon téké kouté tousa . Sé lékòl a misyon la piyé jous lanmou pwòp a timoun an nou , pas yo apwann yo : afwiken , andidan a yo menm , sé moun ki mové.
Sé timoun-la fouwé an tèt a yo ki afwiken pa moun é yo paté vlé yo sitwayen afwiken .
Alòs , pannan nou konpwann ki édikasyon la fè yo enmé é kontan pèp a yo , nou vwè sé timoun-la té pli enmé péyi a sé misyonè-la ki tan nou. É sé la nou konstaté kè lèspwi a sé timoun la té kolonizé .
An Kay palé zòt dè sa ki rivé mwen pou zòt konpwann an kijan sa ka dépwélé afwiken toubòlman pou yo tini on édikasyon é enstriksyon .
Non an mwen sété Chukwurah on non an té enmé onlo . Men sé enstititè misyonè-la oblijé mwen chanjé-y paskè pou yo sé on non (païen) . pwoumyé mòso a non an mwen sé Chukwu sa kivlédi bondyé an lang Igbo . Men sé misyonè-la pa tann pon lang , Yo té sèten kè Chukwurah sé on non pou moun ki paka kwè adan jézi . Apwé yo woté-y , yo ban mwen non (Philip) é sen Philip vin pwotèktè a kò an mwen an plas a non (igbo) an mwen fanmi an mwen té banmwen .
Fè mwen di zòt ki, apa yenki on non an pèd . An pèd on byten ki té potomitan a lérytaj an mwen , yo foukan épi-y . sété Démantibilasyon a tout pasé an-nou é dèstriksyon a on bon lédikasyon kè nou té tini. Non an nou paka woupwézanté yenki on lérytaj , Men sa ka lyanné nou épi fanmi an nou é lansèt an nou. Lè-w ni on ti moun , ou ka chwazy on non ba-y , é non la sa vlé di sa kè ou anvi timoun la vin dèmen . Men osi sa y vo ba tchè aw .
sé misyonè-la apwann mwen ékry adan on nouvo lang . Alèkilé , an sé on moun enstwy an anglé men an sé on illettré an Igbo lang a nanm an mwen. An menm balan-la , an apwann latin , paskè an lékòl katolik sé lang ofisyèl a yo. On lang ki ja mò é ki an péké jenmen sèvi épi-y pon koté asi latè. An apwann sa paskè Sété lang ofisyèl a légliz katolik , lékòl la sété ta yo , é an té adan-y .
jodila y tini afwiken ki ka palé fwansé é ki ka santi yo plis fwansé ki on fwansé
Tini nijéryen ki ka palé anglé plibyen ki anglé .
Sé menm byten pou lang pòwtigè an péyi Mozanbik.
O.U.A (owganizasyon a Afwiken Ini) poko janmen dakò pou pésa mèt on lang Afwiken pou vin on lang ofisyèl. Sé pousa an ka di zòt, jodijou nou pétèt gannyé on goumé ki sé ta dékolonizasyon a Kontinan-la , men nou pèd lagè a dékolonizasyon a lèspwi an nou.
Menm listwa ka di yenki mové byten asi lafwik . Lè nou Kay an péyi étazini , nou ka apwann on lystwa kè sé lystowyen blan-la ka konté an jan a yo. Nou ka apwann on lystwa a moun ki ka fè fim a Hollywood an jan a yo.
Tini déwotwa moun adan nou ki ja lévé kawoulé pas Hollywood ka mèt tout pèp-la an menm sak-la pou-y konté maji a-y .
Onlo adan nou ja wouklé paskè nou ka vwè an ki jan Hollywood ka krazé tout kilty a dòt moun pou yo pésa bouwé douvan yenki ta moun ki blan .
Ni moun ki babyé pou yo pé di sèten pa pétèt kè lékòl-la épi onlo dòt institisyon ki ka fòwmé timoun, téka plen tèt a sé ti moun-la épi zafè a blan tini plis valè ki nèg é dot ras.
Fela Kuti on moun ki té hayi sé sant-la-sa , y fè on dis , é y bay non : "pwofésè a mizik , pa apwann mwen sa ki pani ahak a vwè évè mwen.
Sa ka fè mwen pè lè an ka vwè on jénérasyon a timoun afwiken ka grandi adan on lanlyronaj ki pani ayen a vwè épi mès é labityd , kilty , lystwa , tradisyon , édikasyon an nou . Nou ka enstwi yo adan on systèm ki pa ta yo. Moun yo enmé sé lé istaw é éwo étazinyen menm si yo paka sanm sé timoun la.
Fè nou konté sé tijenn-la lystwa an nou san rantré an systèm a blan-la.
Sa nou byzwen , sé dékolonizé lèspwi an nou é pou nou gadé pou vwè sa ki vérité fondalnatal adan byten nou ni ki pli enpòwtan ki fim.
Nou dwèt mèt an aplikasyon menm lidé-la-sa pou lystwa évè syans , kon yo ékry ‘y asi liv a yo .
Gadé , tout istwa afwiken ki ka palé dè sians ki istowyen éropéyen wou-konté Yo woupwan yo tout épi yo fouwé Érop an potomitan . Lé pwoumyé siantifik Sété moun ki téka rété an afwik , men sé istowyen éropéyen-la chanjé-y pou yo mèt GRÈS. Sians tèknolojy , tousa sé byten a lafwik nanninannan é ki moun alè woupwan .
Men la nou ka gadé lystwa an nou é liv a syans an nou pa menm tini adan yo tousa Imhotep ki sé pwoumyé moun ki koumansé fè mèdsin , é sé li osi ki fè yonn adan sé pyramid ansyen-la.
Philip.E
"AYITI Fo konstwi enstitisyon lwa peyi la 
